11 ނޮވެމްބަރ 1978 ގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި އުފެދުނު ސަރުކާރު 30 އަހަރަށް ދިގުދެމިގެން ދިޔުމުގެ ސަބަބުން ދިވެހީންގެ އެތަކެއް ކަމެއް އަނބުރާ އިއާދަ ނުވާނޭ މިންވަރަށް ގެއްލިގެން ދިޔައެވެ. ބައެއް އިސްރަށްވެހިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ ދިވެހީންގެ ތެރޭގައި އުޅުނު ބައެއް މީހުންގެ ސަބަބުން ދިމާވި ކަމެއްކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް މިއީ މުޅިން ޙަޤީޤަތެއް ނޫނެވެ. 

19 ވަނަ ޤަރުނު އަދި 20 ވަނަ ޤަރުނުގައި ދިވެހިރާއްޖޭގައި ފައިތިލަ ސާބިތުކޮށްގެން ތިބި ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރީން އޭރުގެ ޒުވާނުންނަށް އަދި ގުޑުގުޑާ ހިއްޕަވާ ބޭފުޅުންނަށް މޮޅު ދުންފަތް ވިއްކާން ފެށިއެވެ. 

މިމޮޅު ދުންފަތަކީ އަފިހުން އަޅާފައި ހަދާފައިވާ އެއްޗެއްކަން އޭރު ދިވެހީންނަކަށް ނޭނގެއެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު ޤަބޫލު ކުރަނީ މަދުން ނަމަވެސް މިކަން އެނގޭނެ މީސްތަކުން ތިބޭނެ ކަމުގައެވެ. އެދުވަސްވަރު އަފިހުނަކީ ދިވެހިބޭސް ހެދުމަށް ސަރުކާރުން ހުއްދަކުރާ ފަރާތަތަކަށް ސަރުކާރުގެ ހުއްދައާއިއެކު ވިއްކާ އެއްޗެކެވެ. 

ފަތުރުވެރިކަން 1972 ގައި ތަޢާރުފުވުމުން އަތުގެ އިނގިލިތަކުން ގުނާލެވޭ ވަރަށް މަދު ޒުވާނުންކޮޅެއް މަސްތުވާ އެއްޗެތީގެ ޝިކާރައަކަށް ވިއެވެ. އެހެނަސް 1980ގެ އަހަރުތަކުގެ މެދުތެރޭގައި ހަލުވި މިނެއްގައި ދިވެހިރާއްޖެއަށް މަސްތުވާތަކެތި އެތެރެވެ އޭގެ ޝިކާރައަކަށް ދިވެހި ޒުވާނުން ގެނބެން ފެށިއެވެ. 

ސަރުކާރުގެ ކަމާއިގުޅުންހުރި އިދާރާތަކުން މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުންކުރާނޭ ގޮތާއި އެތަކެތި ހުންނާނޭގޮތް މަދަރުސާތަކަށް އެން.އެސް.އެސް. (މިހާރުގެ ގޮތުން އެމް.އެން.ޑީ.އެފް) ގެ ބޭކަލުން ފޮނުވައިގެން ކިޔައިދީ އަދި ދައްކައިދީ ހެދިއެވެ. 

ނުވިތާކަށް މަސްތުމުގެ ކުށުގައި ޒުވާނުން ރާއްޖެތެރޭގެ ރަށްރަށަށް އަރުވާލުމަށް ފެށިއެވެ. އެގޮތުން މަސްތުގެ މައްސަލަތަކުގައި އަރުވާލެވޭ ޒުވާނުން އެރަށްރަށަށް ފޮނުވާލުމުން އެރަށްރަށުގެ ޒުވާނުން ހަލާކުގެ ތެރެއަށް ވައްޓާލިއެވެ. 

ރޫލް އޮފް ލޯއަކީ ވަކި ބަޔަކަށް އޮންނަ އެއްޗެއްކަން 30 އަހަރުގެ ވެރިކަމުގައި ފާޅުގައި ދައްކުވައި ދިނެވެ. ބުނާކަހަލަ އެވެ. ވެރިކަމުގެ އާރާއިބާރު ލިބިފައިވުމުން އާންމު ރައްޔިތުންނަކީ އަޅުންނެވެ. އެވެރިން ބުނީމާ ބުނިގޮތެއް ހަދައިގެން ތިބެންޖެހޭ ބައެއް ކަމުގައެވެ. ގާމާދޫ ޖަލުގައި ޒުވާން އަންހެން ކުއްޖަކު ރޭޕް ނުވަތަ ޢިއްފަތް ނަގާލާ މަރާލުން، އެތަކެއް ވިޔަފާރިވެރިންނެއް ބަނގުރޫޓު ކޮށްލުން މިހެންގޮސް ލިޔެފާ ނުލިޔާނީ ކޮން ކަމެއްތޯ؟ ހާދަ ކަމެކެވެ.

ރައީސް މައުމޫންގެ އަންހެނުން އެންދެރިމާގޭ ނަސްރީނާ އިބްރާހިމްގެ ބޭބެ އިލްޔާސް އިބްރާހީމް އެފް.ޕީ.އައި.ޑީ އިން އެތަކެއް މިލިއަން ޑޮލަރަށް ޚިޔާނާތްތެރިވެގެން ފިލައިގެންދިޔަ މަޢުލޫމާތު އާންމު ރައްޔިތުންނަށް ދިނީވެސް ހަމަ ރައީސް މައުމޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް ދުވަސްކޮޅެއްފަހުން އިލްޔާސް އިބްރާހީމް އަކީ ހުދު ފޮތިކޮޅަކަށްވުރެންވެސް ސާފު ޠޯހިރު މީހެއްކަމަށް ހަމަ އެރައީސް މައުމޫން ބުނެ އެޓޮލްސ މިނިސްޓްރީ ޙަވާލު ކުރިއެވެ. އެފަހުން އިލްޔާސް އިބްރާހީމް މިމަޤާމުން ވަކިކުރީ ރައީސް މައުމޫންގެ ސަރުކާރު ވައްޓާލަން އުޅުމުގެ ކުށުގައެވެ. އެ ޒަޢާމަތުގައި ވެރިކަމުގެ ހުވަފެން ދުށުމަކީވެސް ނުފުއްސަވާވަރުގެ ފާފައެކެވެ.

ޒުވާނުން އަވަދިވުން! މި 30 އަހަރުގެ ވެރިކަމުގައި ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި އޮތް އެއްބައިވަންތަކަމާއި އަދަބު އަޚުލާޤު އަރުއްވައިގަތެވެ. އެހެން ގޮތަކަށް ބުނާނަމަ މިކަންކަމަށް ނުރަސްމީކޮށް ބިންގާ އަޅައި ދެވުނެވެ. ދިވެހީން އަދި ވަކީން ޚާއްޞަކޮށް މާލޭ ރައްޔިތުން ކޮތަރު ކޮށީގައި އުޅެން ޖެހުމުގެ ޘަޤާފަތް ދިރުވާން ފެށުނެވެ. 

ފުރަމާލޭގެ ހަތަރު އަވަށު ވާދަވެރިކަން އަދި ބައެއް ރަށްރަށުން ހަދިޔާކުރި ވެލިން މާލޭގެ ދެކުނުފަރާތް ހިއްކާފައި އޭރުގެ ދައުލަތުގެ ބޮޑުންނަށް ގޯތި ދެވުނެވެ. މާލޭގެ ރައްޔިތުން ބިކަކުރެވުނެވެ. މިނަންގަނެވުނު ކަންކަމަށް ބުރުޒުމަގު ދެފަރާތުގެ ގޯތިތައް، ބުރުޒުމަގު ދެފަރާތުގެ ގޯޅިތަކުގައިވާ ގެތައް އަދި އަމީނީމަގުގައިވާ ގެތައް ހެކިދޭނެއެވެ. 

ހަމަ ބިންމަތީގައި ގޯތިގޯތީގައި ދިރިއުޅެ ބޮޑެތިވާ ކުދީންނާއި ފުލެޓް ފުލެޓުގައި ދިރިއުޅެ ބޮޑެތިވާ ކުދީންގެ އަޚްލާޤު އުޑާ ބިމާހާ ތަފާތެވެ. ކުދީން ކުޅެނެ ގޯތި ނުވަތަ ހުސްތަންތަން ނެތުމުން ކުދީން ނިކުންނަނީ ބޭރަށެވެ. 

ރޫޅިފައިވާ ޢާއިލާތަކުގެ އުދާސްތަކުންވެސް ކުދީން ނިކުންނަނީ ބޭރަށެވެ. އެހިސާބުން ކުށުގެވެށި ބިސްއަޅާން ފަށައެވެ. ވެރިރަށުގައި ކުށުގެ މާޙައުލެއް ވިހާ ބޮޑުވާން ފެށިއެވެ. ކަންމަތި ކަންމަތީގައި ގޭންގްތައް އުފެދޭން ފެށިއެވެ. ފުރަތަމަ ފެނުނީ ސްނޭކް ގްރޫޕް ކިޔާ ބައެކެވެ. މިހާރު އެކިނަންނަމެވެ. 

2008ގައި ވެރިކަން ބަދަލުކުރެވުނީ މިތާ މިނަންގަނެވުނު ދިގު 30 އަހަރުގެ ވެރިކަމުގެ ކަންކަމަށް ފަރުވާ ހޯދުމަށެވެ. އާދެ! ދެންތޯއެވެ. މިބުނެވިދިޔަ އަނިޔާއާއި ބޭއިންސާފުގެ ސަބަބުން ބަޔަކު ނިކުތީއިންޞާފު ހޯދުމަށެވެ. އެކަމަކު އެކަންވީ ކަނޑުގައި ދެމުނު ރޮނގަކަށެވެ. މިއަދު އަނެއްކާ ޒުވާނުން އަވަދިވެއްޖޭ، އެހެންވިއްޔޭ މިހެންވިއްޔޭ ކިޔާނެ ކަމެއް ނެތްތާއެވެ. 

އެދުވަހު ތިމާމެނަށް ވެރިކަން ލިބި ފަރުވާ ނުހޯދުނު ކަންކަމަށް މިހާރު ވަކީން ފަރުވާ ހޯދޭނެތޯއެވެ؟ ދިވެހި ޒުވާނުންނަކީ އެހާ ފަސޭހައިން ޗިޕު ޖެހޭ ބަޔަކަށް ނުވާން ވީ ނުންތޯއެވެ؟ އޭރުން ޒުވާނުން އަވަދިއެއް ނުވާނެއެވެ. ހަދާން ކުރައްވާށެވެ. ވިސްނާއި ފިކުރު ކުރުމެއްނެތި ކޮށްފިކަމަކުން އެންމެފަހަރަކު ދޭހުގައި، ގިސްލަމުން ހިތިކަރުނަ އޮއްސަންޖޭހޭ ޢުމުރަށް މުޅިން! މިއަދު މިދިމާވެފައިވާ ދިވެހީންގެ ނިކަމެތި ޙާލަކީ މިއެވެ. މިގޮތް ބަދަލުކޮށްގެން މެނުވީ ސަލާތުގެ އައްސޭރިއަށް ދެވޭކަށްނެތެވެ.